Dünyada baş verən silahlı qarşıdurmalar əhaliyə böyük iztirablar yaşadır. Çox vaxt uşaqlar ilkin qurbanlardır. Onların vəziyyətini aşağıdakı müxtəlif kateqoriyalara bölərək izah edə bilərik.
– Mülki qurbanlar: Silahlı münaqişələr zamanı tez-tez məktəblər və hətta xəstəxanalar silahlı qüvvələrin hədəfi olur. Buna görə də bu yerlərdə mülki insanlar heç bir günahı olmadan bu hücumların qurbanına çevrilirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, münaqişə başa çatdıqdan sonra piyada əleyhinə minalar, kaset bombaları və ya müharibənin digər partlayıcı qalıqları dinc əhaliyə zərbələr endirməkdə davam edən ölüm alətidir. Bütün bu münaqişələr nəticəsində hər il bir çox insan, xüsusilə də uşaqlar qurbana çevrilir.
– Azyaşlı əsgərlər: Silahlı münaqişənin olub-olmamasından asılı olmayaraq, silahlı hökumət qüvvələrinin, nizami və ya qeyri-qanuni silahlı qrupun üzvü olan yaxud da bu qüvvələrlə əlaqəli olan on səkkiz yaşına çatmamış hər hansı şəxs azyaşlı əsgər kimi müəyyən edilir. Müharibədə şəhid olurlar.
– Qaçqın uşaqlar: Silahlı münaqişələr zamanı çoxlu sayda uşaq valideynlərindən və ya himayəsində olanlardan ayrı düşmüş olur. Qaçqın uşaqlar üçün müxtəlif kateqoriyalar mövcuddur. Yetimlər: Müharibə səbəbindən bir çox uşaqlar valideynlərinin ölümündən sonra tək qalır və yetim hesab olunurlar. Yaralı və ya əlil uşaqlar: Müharibə nəticəsində uşaqlar yaşadıqları vəhşiliklər nəticəsində yaralanır, xəsarət alır və ya əlil olurlar.
– Həbsdə olan uşaqlar: Münaqişə zamanı uşaqlar tez-tez həbs olunurlar. Bu həbsin səbəbləri müxtəlifdir, lakin əksər hallarda bu, uşaqların dövlətin silahlı qüvvələri ilə birləşməsindən irəli gəlir.
– İstismar edilən uşaqlar (cinsi istismar və ya hətta məcburi əmək): Çox vaxt uşaqlar cinsi zorakılığın qurbanı olurlar. Cinsi zorakılıq münaqişə zamanı xeyli artır. Uşaqlar da məcburi əməyə məruz qalır və özlərinin günahı olmadan hərbi əməliyyatlarda iştirak edirlər. Bir sözlə, müharibəyə qurban olurlar.
Sizcə niyə silahlı qarşıdurmaların yaratdığı vəziyyətlər xüsusilə uşaqlara təsir edir?
Çünki silahlı qarşıdurmaların yaratdığı mənzərə uşaqlarda xaos təəssüratı yaradır. Əslində, çox vaxt nə baş verdiyini anlamaq üçün hələ çox gənc olurlar və ya təhlükədən qorunmaq üçün heç bir yolları olmur. Buna görə də, onlar həssasdırlar və silahlı qüvvələrin istismar etməkdən çəkinmədiyi asan hədəflərə çevrilirlər.
Əgər barbarlıq nəticəsində öldürülməz, şikəst edilməz, həbs edilməz və ya zorlanmazlarsa, cinsi istismara məruz qalırlar və ya köləyə çevrilirlər. Üstəlik, zorlama bəzən uşaqlara və qadınlara qarşı işgəncə vermək, yaralamaq, məlumat əldə etmək, qorxutmaq və ya cəzalandırmaq üçün müharibə taktikası kimi də istifadə olunur.
Buna nümünə olaraq, Erməni vandallarının Azərbaycana qarşı təcavüzünü qeyd edə bilərik. Xocalı soyqırımını, orda baş verənləri hər bir azərbaycanlı qan yaddaşımız olaraq xatırlayır.
Uşaq əsgərlərin işə götürülməsinə gəlincə, silahlı qüvvələrin böyüklərdən çox uşaqları seçməsinin əsas səbəbi onları bu qruplara qoşulmağa inandırmaq və sonradan manipulyasiya etmək asanlığı ilə izah olunur. Uşaqlar sadəlövh, günahsız, təhlükədən xəbərsizdirlər və “çox ucuzdurlar”. Onlar da itaət etməyə meyllidirlər və hakimiyyətə etiraz etmirlər. Nəhayət, çətin vəziyyətdə yaşayan uşaqlar tez-tez bunu işə qəbul problemlərini həll etmək üçün bir yol kimi görürlər.
Müharibənin uşaqlar üzərində fəsadları bununla da bitmir.
“Son 10 ildə ən azı iki milyon uşaq böyüklər tərəfindən başladılan müharibələr nəticəsində həlak olub. İstər mülki hədəf olsun, istərsə də uşaq əsgər kimi döyüşlərdə öldürülsün. Yaralanan və ya əlil olan uşaqların sayı üç dəfə çoxdur. Və daha çox xəstəliklərdən, pis qidalanmadan, cinsi zorakılıqdan və qaçış çətinliyindən əziyyət çəkirlər. Saysız-hesabsız uşaqlar evlərini itirmək əzabı ilə üzləşirlər.
Belə şəraitdə uşaqların inkişafı üçün praktiki olaraq bütün zəruri konstantalar ciddi şəkildə pozulur və silahlı münaqişələrin psixoloji zərərləri saysız-hesabsız artır. Müharibələrin böyüklərə də təsir etməsinə baxmayaraq, təəssüf ki, uşaqlar çox vaxt ailələrinə qarşı törədilən dəhşətlərin birbaşa, lakin gücsüz qurbanları olurlar. Hər bir münaqişədə çoxlu uşaq öldürülür, yaralanır və hətta istismara məruz qalır. Digərləri isə həbsə atılır, yaşamaq üçün öz ölkələrini tərk etməyə məcbur edilir və ya silahlı qüvvələrə qoşularaq “uşaq əsgər” olurlar. Çoxları özlərini müdafiəsiz yetim görür. Bu siyahıya başqa nəticələr də əlavə edilə bilər.
Müharibənin dəhşətləri ilə üzləşən uşaqlar dərin emosional travmaya məruz qalırlar ki, bu da onları əbədi olaraq dəyişdirir. Bu mənəvi yaralar çətin sağalır və onların gələcək həyatına ciddi təsir göstərir.
Etibar mühitində böyüyə bilməyən və çox gənc yaşlarından vəhşiliklərlə üzləşməli olan bu uşaqlarda tez-tez belə bir inam yaranır ki, zorakılıq mübahisələri həll etmək üçün digər üsullar kimidir və buna görə də onlar gələcək uşaqlarını da bu cür yetişdirir,öz aldıqları travmaları onlara da yaşadırlar. Bu, qəbul olunmazdır.
Silahlı münaqişələr həmçinin infrastrukturun və əsas xidmətlərin (xəstəxanalar, məktəblər) dağıdılması ilə nəticələnir ki, bu da uşaqların təhsil və qayğıya çıxışının qarşısını alır. Çox vaxt uşaqlar müdafiəsiz qalırlar.
Buna görə də daim sülhə can atın, uşaqlarımızı, bu yolla da gələcəyimizi qoruyun.
“Dibçəklərə uşaq səsi əkin…”
