Edmund Husserl. Kartezian düşüncələri

Əvvəli: https://klv.az/2024/06/05/edmund-husserl-kartezian-dusunceleri-10-13/

 (davamı)

Düşüncə V. TRANSSENDENTAL VARLIQ SFERASININ AÇILMASI MONADOLOJİ İNTERSUBYEKTİVLİK KİMİ

§ 55. Monadalar cəmiyyətinin və obyektivliyin ilkin formalarının qurulması: intersubyektiv təbiət

Lakin müxtəlif səviyyələrdə inkişaf edən həmin birlikləri aydınlaşdırmaq mühümdür ki, mənə münasibətdə digər təcrübə sayəsində dərhal da mənim aramda, mənim ilkin qaydalı canlı cismimdə (həm də onun vasitəsi ilə ) – eləcə də, apprezentasiya sayəsində təcrübədə verilən, sonra isə, daha konkret və radikal nəzərdən keçirmə ilə “başqaları” da – mənim və onun monadik eqosu arasında idarəçilik edən ilkin qaydalı psixofiziki MƏN müəyyən olunur. Birlik formasında konstruksiyalaşan və ümumi şeylərin intersubyektiv mənasında bütün başqalarının fundamentini yaradan ilk şey, mənim xüsusi psixofiziki MƏN-imlə cüt yaradan, mənə münasibətdə başqa cisim və başqa psixofiziki MƏN olan ümumiliklə birgə, təbiətin ümumiliyidir. Belə ki, mənim xüsusi subyektivliyimin əsas qapalı sferası daxilində baş verən apprezentasiya sayəsində, özünün xüsusi mahiyyətinə malik başqa subyektivlik digər subyektivliyi məna və əhəmiyyəti ilə verilən kimi yetişdirir, ilk məqamda cəmiyyətin, üstəlik dünyanın hamı üçün ümumi olan, artıq ən birinci cəmiyyəti formasında, hansı şəkildə müəyyən olunması aydın görünməyə bilər. Mənə münasibətdə başqa olan canlı cisim, nə qədər ki, o mənim ilkin qaydalı sferamda üzə çıxır, ilk öncə, mənə sintetik birlik kimi məxsus olan, mənim ilkin qaydalı təbiətim çərçivəsində cisimdir, həm də bununla belə, mənim xüsusi mahiyyətimin müəyyənlik hissəsi kimi mənin özümdən ayrılmazdır. Əgər bu cisim apprezentativ funksiya yerinə yetirirsə, onda onunla birgə mənim tərəfimdən başqa eqo, həm də ilk öncə, ona onun mütləq “burada”sına məxsus olan hadisə modusunda verilən kimi, onun cismi ilə başqa eqo başa düşülür. Lakin mən ümumiyyətlə, mənim ilkin qaydalı sferamda “orada” modusunda olan cisim haqqında danışarkən, bunu onun üçün və həm də onun ilkin qaydalı sferasında – “burada” modusunda eyni bir şey kimi necə deyə bilərəm?

Bu hər iki ilkin qaydalı sfera bölünmürmü – eqo kimi əvvəlcə mənim üçün, mənim sferama və mənə apprezentasiyada verilən, onun sferasına, – onlar, mənim həqiqətən keçib gedə bilmədiyim hansısa uçurumla ayrılmırmı, madam ki, əks halda bu onu göstərərdi ki, mən vasitəli apprezentasiya ilə “başqası” haqqında təcrübi biliyə deyil, ilkin biliyə nail olmuşam? Əgər biz faktiki olaraq “başqasının” təcrübi biliyi, yəni hər cür momentlərdə baş verən bu cür təcrübi biliklər üzərində dayansaq, onda taparıq ki, doğrudan da hiss orqanlarının köməyi ilə görünən cisim, təkcə “başqasına” edilən hansısa bir işarə kimi deyil, dərhal təcrübədə “başqasının” cismi kimi başa düşülür. Məgər bu fakt müəmmalı deyilmi? Ümumiyyətlə, mənim əzəli sferama məxsus cismin, həm də digər eqoda tamamilə ayrı şəkildə konstruksiyalaşan cismin eyniləşdirilməsi necə baş verir və necə baş verə bilər, necə ki, biz bu eyniləşdirmədən sonra həmin eyni bir canlı cismi “başqasınınki” adlandırırıq? Bununla belə, bu müəmma yalnız, artıq hər iki əzəli sfera fərqləndirildikdən sonra meydana çıxır, – bu fərqləndirmə isə onu nəzərdə tutur ki, “başqasının” təcrübi dərk edilməsi atrıq əldə edilmişdir. Hə qədər ki, burada, zamanda öndə gedən özünüdərketmə təcrübəsinə əsaslanan bu təcrübə növünün keçici olmayan genezisi nəzərdən keçirilir, şübhəsiz, müəmma yalnız həmin intensionallığın dəqiq izahı nəticəsində əldə edilə bilər ki, bu intensionallığı həqiqətən “başqasının” təcrübi dərketməsi ilə üzə çıxarmaq olar və motivasiyasının açılışı isə, əhəmiyyətli şəkildə implitsit olaraq onda saxlanılır. Bizim əvvəl dediyimiz kimi, apprezentasiya özlüyündə prezentasiyanın hansısa nüvəsini nəzərdə tutur. O özündə prezentasiya ilə, yəni xüsusi qavrayışla əlaqəli assossasiyalar vasitəsi ilə mövcudluğa gətirilməni təmsil edir, həm də elə qavrayışla ki, burada sonuncu “birgə qavrayışın” xüsusi funksiyası ilə qovuşur. Başqa sözlə, prezentasiya ilə apprezentasiya o qədər dolaşır ki, burada eyni zamanda hər ikisi həyata keçirilən bir qavrayışın funksional ümumiliyini yaradır və bununla belə müştərək predmetin dərk edilməsi üçün onu öz mövcudluğu ilə təmin edir.

Buna görə də, predmetə noematik yanaşmada, onun özünün mövcudluq modusunda çıxış edən bu cür prezentativ-apprezentativ qavrayışların fərqini, bununla belə, onda əslində əsasən qəbul edilməmiş, ancaq hər halda orada iştirak edən həmin qalıqla birlikdə mənimsənilmiş şəkildə irəli sürmək lazımdır. Beləliklə, bu tip qavrayışın hər biri transsendentləşdirəndir; o özü özünə mövcudluğun modusunda, nə vaxtsa onda həqiqi mövcud olmuş şeylərdən, nə isə daha çox şey güman edir. Bu hər hansı xarici qavrayışın özünə aiddir, məsələn, evin qavranılmasında (onun ön və arxa tərəfi) olduğu kimi; lakin prinsipcə, daha ümumi cəhətlərlə, ümumiyyətlə əgər mövcudluğu yalnız daha geniş mənada başa düşsək, hər cür qavrayış və hətta hər cür aşkarlıq bu cür təsvir olunur.

Əgər biz bu ümumi biliyi “başqasının” qavrayış hadisəsinə tətbiq etsək, onda burada diqqəti o şeyə yönəltmək lazım gəlir ki, bu qavrayış nə isə bir şeyi, o nə isə bir şeyı yalnız prezentasiya etdiyi qədər apprezentasiya edə bilsin və həm də bu apprezentasiya prezentasiya ilə ancaq göstərilən funksional ümumilikdə olsun. Lakin bundan o nəticə çıxır ki, onda nə prezentasiyalaşırsa, lap əzəldən onda prezentasiyalaşan həmin predmetin özünün birliyinə məxsus olmalıdır. Başqa sözlə, məsələ heç də belə deyil və belə də ola bilməz ki, mənə digər MƏN-i göstərən (həm də, bununla belə tamam başqa ilkin qaydalı sferanı və ya digər konkret eqonu), mənim ilkin qaydalı sferama aid cisim öz mövcudluğunu və birgə mövcudluğunu elə apprezentasiya edə bilsin ki, bu ilkin qaydalı cisim, bununla belə, həm də müvafiq assossasiya və appersepsiya işlərinin müştərək nəticələri ilə “başqa eqoya məxsus cismin” mənasını,- deməli, özlüyündə “digər canlı cismin” mənasını əldə edə bilməsin.

Əgər mənim ilkinqaydalı sferasına aid, “orada” olan cisim “başqasının” canlı cismindən ayrılmış kimi qalsaydı, əgər o, bir növ onun analoqunu göstərən (motivasiya üzündən aşkar ağlagəlməzlik) nə isə bir siqnal kimi olsaydı, daha sonra, əgər assossasiyaların və prezentasiyaların açılışı ilə mənim ilkinqaydalı təbiətim “başqasının” apprezentasiyalaşmış ilkinqaydalı təbiətindən, mənim konkret eqom isə – “başqasının” konkret eqosundan ayrılmış kimi qalsaydı, nəticə ehtibarı ilə məsələ heç də belə olmazdı. Əksinə, bu “orada” olan və mənim canlı cismimlə onun daxilində psixofiziki idarə edən MƏN-dən cüt yaradan assossasiya sayəsində mənim sferama məxsus təbii cisim, mənim tərəfimdən konstruksiyalaşdırılmış ilkinqaydalı təbiətdə digər MƏN-i apprezentasiya edir. Bununla belə o ilk öncə, bu “orada” olan cisimlə və bu “orada” olan cismə məxsus həmin təbiətin, yəni mənim ilkinqaydalı təbiətimin özü ilə, onun vasitəçiliyi ilə – ona təbiətlə qavranılma modusunda aid olan – onun idarə mexanizmini apprezentasiya edir. Bu məhz həmin təbiətin özüdür, ancaq yalnız “əgər mən orada, başqa canlı cismin yerində olsaydım kimi” təzahür modusunda. Cisim mənə, eyni ilə “orada” olan kimi verilən həmin cisim kimi, ona isə – “burada” olan kimi, mərkəzi cisim kimi qalır. Daha sonra, “mənim” bütün təbiətim də – eyni ilə “başqasının” həmin təbiətinin özü kimidir; o mənim ilkinqaydalı sferamda mənim cürbəcür mövcudluq üsullarımın oxşar birliyi kimi – öz öxşarlığını mənim canlı cismimin dəyişən orientasiyasında, mütləq “burada” olan sıfır cismi qismində saxlayan birlik kimi, müxtəlif “mənaların” və ya aldadıcı “perspektivlərin” dəyişən təzahür üsulları olaraq “burada” və ya “orada” orientasiyalarının hər bir ayrı-ayrı hadisələrinə məxsus və mütləq “burada”ya bağlı olan mənim canlı cismimin tamamilə əlahiddə üsullarına məxsus oxşar birlik kimi daha zəngin müxtəliflikdə konstruksiyalaşır. Bütün bunlar hamısı mənim üçün, mənim xüsusi sferama daxil olan və mənim özümün bilavasitə ilkin izah olunmağım sayəsində mümkün olan əzəli xarakterimi əldə edir.

“Başqasının” apprezentasiyalarında da sintetik sistemlər, onların bütün təzahür üsulları ilə və nəticə ehtibarı ilə, sonuncunun bütün mümkün qavrayışları və noematik məzmunları ilə eynilə bu cür qalır; təkcə fərq ondadır ki, həqiqi qavrayışın və onda həyata keçirilən mövcud olma üsulları, qismən də onda həqiqətən başa düşülən predmetlərin, xüsusən də, “oradan” başa düşülən, üstəlik onlar “oradan” necə başa düşülə bilərsə, məhz o cür başa düşülmüş həmin predmetlərin mahiyyəti həminki kimi deyil. Bunun özü həm də mənə görə, mənim üçün və başqası üçün xüsusi olan bütün şeylərə münasibətdə ədalətlidir, hətta ilkin izah etmənin qavrayışlardan keçmədiyi hallarda da belə ədalətlidir. Məsələ belə deyil, guya mən sonuncunun çərçivəsində – ikincinin canlı cisminin (“digər eqo”nun özünə aid olan) ikinci təbiətini özündə birləşdirən ikinci ilkin sferanın apprezentasiyası ilə hansısa məlumat əldə edirəm və sonra soruşuram, eyni bir obyektiv təbiətin təzahür üsulları olaraq bunların hər ikisini başa düşmək mənə necə müyəssər olar. Əksinə, mənim ilkinqaydalı təbiətimlə başqa təbiətin apprezentasiyada verilən eynilik mənası, artıq apprezentasiyaların özünün və onu prezentasiyalarla müşaiyyət edən (kimsə “başqasının” və həm də deməli, onun ümumiyyətlə konkret eqosunun mənim üçün mövcud olması səbəbindən) onun labüd birliyi sayəsində zərurət əsasında müəyyən olunmuşdur. Ona görə biz tam əsasla “başqasının” qavranılması haqqında, sonra da – obyektiv dünyanın qavranılmsı haqqında “başqasının” həmin qavrayışından danışa bilərik ki, o da həmin dünyanın özünə mən necə baxıramsa, eləcə baxır, baxmayaraq ki, bu qavrayış mənim xüsusi xarakterlərimin son dərəcə daxili sferasında oynanılır. Bu heç də onu istisna etmir ki, bu sferanın intensionallığı mənim özümün sferamı transsendensiya edir, belə ki, mənim eqom bununla, özündə digər eqonu konstruksiyalaşdıra bilər, həm də üstəlik mövcud bir şey kimi. O şeyi ki, mən həqiqətən görürəm, o, təbii olaraq bu və ya digər mənada başa düşülən hər hansı təsvirin əlaməti və adi oxşarı deyil, onun özü “başqadır”; bununla belə gerçək əzəlilikdə başa düşülən o şey, “orada” olan bu cismanilik (hətta onun səthinin tərəflərindən yalnız biri olsa da) həmin “başqa eqonun”, ancaq yalnız mənim durduğum yerdən və yalnız bu tərəfdən görünən cismidir; “başqasının” qavrayışında başa çatan məna quruluşuna müvafiq, ilkin olaraq nə mənimsənilirsə, bu özünün ruhi əzəliliyi ilə prinsipial olaraq mənim imkansızlığıma aid olan canlı cisimdir, üstəlik bu ruh və cisim hansısa bir psixofiziki reallığın vəhdətində olur.

Lakin, digər tərəfdən, “başqasının” bu qavranılmasının intensional mahiyyətində – indi obyektiv olan dünyanın daxilində, bundan sonra mənim özüm kimi mövcud olan – o şeylər dayanır ki, mən qavrayan kimi, mənim xatırlanan ilkinqaydalı sferamla “başqasının” ilkinqaydalı sferası arasında olan fərqi üzə çıxara bilərəm, həm də, bununla belə yalnız prezentasiyalar sayəsində verilən noematik qatın özünəməxsus ikiləşməsini izləməklə yanaşı, assosiativ intensionallığın qarşılıqlı əlaqələrini izah edə bilərəm. İlkinqaydalı quruluşun yaratdığı təcrübənin fenomeni kimi, obyektiv təbiət qatdan əlavə, “başqasının” təcrübi dərketməsi əsasında apprezentasiyalaşmış ikinci qata malikdir və bu ilk öncə, özündə, necə deyərlər, özü-özünə birinci obyekti təmsil edən “başqasının” canlı cisminə aiddir, necə ki, başqa adamın konstitutiv yanaşmada özlüyündə birinci adam olması da bunun kimidir. Bizə artıq aydındır ki, obyektivliyin bu prafenomenləri ilə məsələ nə yerdədir: əgər mən özümün “başqası” haqda təcrübi dərketmə məsələsini bir kənara qoysam, onda, mənim birqaydalı sferam daxilində, yəni ən aşağı səviyyəli quruluşda “başqa” cismin prezentativ quruluşu ilə yalnız birqatlılığa malik oluram; əgər mən bu təcrübəyə müraciət edərəmsə, onda apprezentasiyalar və onun prezentativ qatlarla sintetik qovuşması sayəsində mən həmin canlı cismin özünə, o “başqasına” necə verilirsə, eləcə, həmçinin onun üçün sonralar mümkün olan sair mövcud üsullara da malik oluram.

Asan başa düşmək olar ki, mənim tərəfimdən təcrübədə dərk olunan və ya bu cür dərk edilməsi aşağı qatda mümkün olan hər bir təbii obyekt, buradan, mənə özünün ilkinqaydalı əzəliliyində verilən həmin qatla oxşar sintetik birlik yaradan, özünün apprezentativ qatını əldə edir (hansı ki, yeri gəlmişkən, heç bir şəkildə açıq formada müşahidə üçün əlverişli deyil); eyni ilə həmin təbii obyekt onun üçün mümkün üsullarla “başqa eqonun” mövcud qatını əldə edir. Konkret obyektiv dünyanın daha yüksək səviyyəli obyektlərinə aid olan mutatis mutandis, bu konstruksiyalaşan nəticələrə münasibətdə, o bizim üçün həmişə necə mövcuddursa, xüsusilə, insanlar və mədəniyyətlər dünyası olaraq, eləcə də təkrar olunur. Bununla belə nəzərə almaq lazımdır ki, „başqa eqonun“ uğurla həyata keçirilmiş appersepsiyasının mənası ondan ibarətdir ki, onların dünyası, onlara təzahür sistemləri ilə aid olan dünya, dərhal da təcrübədə, mənim təzahür sistemlərimə məxsus dünya kimi də qəbul edilməlidir, bu isə həmin sistemlərin eyniliyini nəzərdə tutur. Daha sonra bizə yaxşı məlumdur ki, bəzi normalardan kənarlaşmalar mövcuddur (məsələn karlar və ya korlar mövcuddur), belə ki, nəticə ehtibarı ilə, təzahür sistemləri heç də həmişə mütləq eyni olmur və bəzi qatlar (hərçəndi hamısı yox) bir-birindən bütünlüklə fərqlənə bilər. Lakin kənarlaşmanın özü əvvəlcə özlüyündə təşkil olunmalıdır, həm də özü-özünə yalnız əvvəlki normallıq əsasında təşkil oluna bilər. Bu isə öz növbəsində, artıq, bizim üçün mövcud olan – həm də yalnız bizim xüsusi məna mənbələrimiz əsasında – və hansı ki, bizim üçün hər hansı digər formada nə mövcudluğa, nə də mənaya malik ola bilməyən dünya kimi, obyektiv dünyanın konstitutiv mənşəyinin daha yüksək fenomenoloji təhlil səviyyəsinə aid olması üçün yeni məsələlər ortaya qoyur. Bir dəfə uğurla həyata keçirilən apperseptiv quruluşun mövcud olması sayəsində o yekdil təsdiqləmə əldə edir, belə ki, sonrakı həyati prosesdə, bütün mümkün düzəlişlərə baxmayaraq, təcrübə daim bərpa olunan razılaşdırılmış ardıcıllıq sayəsində həyata keçirilir.

Yekdillik həmçinin normalar və anomaliyalar (normaların intensional modifikasiyaları kimi) arasında fərqləndirmə yolu ilə appersepsiyaların dəyişdirilməsi sayəsində və ya bu anomaliyaların dəyişilməsi prasesində yeni birliklərin quruluşu sayəsində saxlanılır. Anomaliyalar problematikasına heyvani vəziyyətin onun yuxarı və aşağı səviyyəli heyvan ierarxiyaları problemləri də aiddir. Quruluşa o şeydə dəxli var ki, mən özüm konstitutiv yanaşma ilə bütün insanlar üçün necə ilkin norma oluram, bunun kimi də insan heyvana münasibətdə özündə normal hadisələri təmsil edir; vəhşilər hətta əgər sonra onların arasında norma ilə anomaliya arasında olan fərqi üzə çıxarmaq olsa da, əslində mənim üçün mənim insani vəziyyətimin anomal modifikasiyaları kimi təşkil olunur. Söhbət bir daha yenidən ən mənalı strukturda, özlüyündə meydana çıxan intensional modifikasiyalara qayıdır. Hərçəndi bütün bunlar son dərəcə daha dərin fenimenoloji izaha ehtiyac duysa da, hər halda bizim məqsədlərimiz üçün bu ümumi xarakteristika ilə məhdudlaşmaq olar. Bu aydınlaşdırmalardan sonra, mənim özümdə digər MƏN-i necə konstruksiya edə bilməyim və daha radikal mənada, mənim öz monadamda başqa monadaları necə konstruksiyalaşdıra bilməyim və bununla belə, məhz “başqası” kimi məndə konstruksiyalaşan şeyləri təcrübədə necə dərk edə bilməyim, həmçinin də, – nə qədər ki, biri o birindən ayrılmazdır, – məndə “başqaları” tərəfindən konstruksiyalaşan ( yaxud, əgər zəruri dəqiqliyə səy göstərilərsə – məndə təbiət olaraq konstruksiyalaşan, “başqaları” tərəfindən konstruksiyaıaşmış təbiətlə) təbiəti təbiətlə necə eyniləşdirə bilməyim, artıq müəmma kimi təsəvvür olunmur. Bu sintetik eyniləşdirmə, hər hansı digər, nəticə ehtibarı ilə, mənim özümün ilkin sferamın çərçivəsində məhdudlaşan hər hansı eyniləşdirmədən daha müəmmalı deyil, hansı ki, hər cür maddi birlik mənim üçün məhz bunun sayəsində məna və prezentasiya sayəsində isə varlıq əldə edir. Aşağıdakı ibrətamiz nümunəyə nəzər yetirək və onu bizi daha uzağa, xüsusilə, prezentasiyalar vasitəsilə konstruksiyalaşan əlaqələr haqqında anlayışa aparan inkişaf yolunda, həmin fikirlərlə yanaşı istifadə edək.

Özünün öxşar müvəqqəti məzmunu ilə və özünün müvəqqəti eynilik formasında meydana çıxan mövcud təəssüratlar, mənim üçün, mənim öz təəssüratlarım kimi necə məna və əhəmiyyət kəsb edir? Onun mənbəyi öz mövcudluğunu dayandırır, lakin mən ona, mən bunu həmişə yenidən edə bilərəm kimi, həmin aşkar şəraitlə müşaiyyət olunan sonrakı prezentasiyalarda qayıdıram. Ancaq aydındır ki, bu təkrar prezentasiyaların özləri özlərində hansısa ardıcıllığı təmsil edirlər, sanki bir-birilərindən ayrıdırlar. Buna baxmayaraq eyniləşdirmə sintezində onlar eyni bir bəlli şüurda əlaqəyə girirlər, necə ki, eyni ilə həmin məzmunla doldurulmuş, həmin müvəqqəti unikal forma burada başa çatır. Beləliklə, hər yerdə olduğu kimi, burada da, nəticə ehtibarı ilə, sonuncuya yalnız irreal bir şey kimi immanent olan bu “eyni olan şey” öz aralarında təəssüratlara bölünmüş eyni intensional predmeti göstərir. Özlüyündə çox mühüm olan digər bir hadisə, sözün dəqiq mənasında özündə ideal predmetlərin quruluşunu təmsil edir, məsələn, məntiqi olaraq ideal olan bütün predmetləri. Bir çox həlqələrdən ibarət olan canlı təfəkkür aktlarında mən nə isə bir struktur yaradıram, nə isə bir teorem formalaşdırıram, nə isə bir say düzülüşünün tərkibini müəyyənləşdirirəm. Sonrakı dəfə mən bu prosesi əvvəl həyata keçirdiklərimi xatırlayaraq təkrar edirəm. Burada dərhal da labüd olaraq eyniləşdirici sintez hərəkətə keçir və sonralar hər növbəti təkrarda mümkünlük kimi dərk olunan yeni sintezlər meydana çıxır: özü-özünün eyni olan bu vəziyyət, bu say düzülüşü yalnız təkrar hasil olur, yaxud, başqa sözlə desək, aşkarlığa ikinci dəfə gətirilir. Beləliklə, yaddaşlarda prezentasiyalar vasitəsi ilə həyata keçirilən sintez, artıq mənim həmişə konstruksilaşmış olan təəssüratlar axını daxilində mənim canlı indiki mövcudluğumdan mənim bu və ya digər keçmiş momentlərimə yayılır və həm də onlar arasında əlaqə qurur.

Yeri gəlmişkən, bununla yanaşı, özlüyündə spesifik mənada bu cür adlanan ideal predmetliliyin ən yüksək dərəcədə mühüm transsendental problemi həll olunur. Onların zamanüstü xarakteri– zamanın hər hansı momentində hər necə olur-olsun istehsal edilən və təkrar istehsal edilən təəssüratların sərbəst imkanlarının “daimi keçici” korrelyatı kimi meydana çıxır. Obyektiv dünyanın onun obyektiv zamanı ilə və mümkün düşünən subyektlər kimi obyektiv mövcud olan insanları ilə quruluşunun başa çatması üzündən, bu aşkar şəkildə ideal yaranışlara köçürülür, belə ki, öz növbəsində onlar da, eyni ilə onların obyektiv “daimi keçiciliyinə” obyektivləşən kimi obyektivləşirlər; bununla belə onların obyektiv reallıqlarla tutuşdurulması, zamanda və məkanda individual vəziyyətə malik olan kimi, aydın olur.

Əgər biz indi yenidən bizim tərəfimizdən nəzərdən keçirilmiş “başqasının” təcrübi dərk edilməsinə qayıtsaq, onda görərik ki, bu təcrübənin mürəkkəb quruluşunda özünü dərk edən konkret eqonun (onun xalis passiv olan ilkin özünü göstərməsi kimi) fasiləsiz genişlənən canlı təcrübəsi ilə və deməli, həm də onun ilkinqaydalı sferası ilə – ona prezentasiya olunmuş “başqasının” sferası arasında prezentativ olaraq öxşar, ortaq əlaqə meydana çıxır. Bu təcrübə “başqasının” canlı cisminin eyniləşdirici sintezi nəticəsində, həm də bundan çıxış edərək, eyni zamanda həm ilkinqaydalı yanaşmada (xalis hissi əzəliliklə), həm də apprezentativ olaraq təsdiq olunan və verilən eyni ilə həmin təbiətin eyniləşdirici sintezi nəticəsində, ilkinqaydalı kimi verilənlə, həmin cismin özü arasında, ancaq hadisənin başqa modusunda apprezentasiya olunan bu cür əlaqə meydana çıxarır. Bununla belə, belə şıxır ki, mənim MƏN-i ilə (həm də mənim ümumiyyətlə konkret eqom) “başqasının” MƏN-inin, mənim və onun intensional həyatının, mənim və onun reallıqlarının yanaşı mövcudluğu əzəldən təşkil olunur, qısaca desək, əzəldən təşkil olunmuş hansısa ümumi keçici forma kimi aşkar olur, həm də nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir ilkinqaydalı müvəqqətilik avtomatik olaraq ayrı-ayrı subyektlər üçün ilkin təzahür üsulunun obyektiv müvəqqətiliyinin mənasını əldə edir.

Bununla belə biz görürük ki, nə qədər ki, o əhəmiyyətli şəkildə dünya quruluşu ilə və bu dünyanın zamanı ilə bağlıdır, monadaların konstitutiv olaraq bir-biri ilə əlaqələndirilmiş müvəqqəti cəmiyyəti sarsılmazdır.

Tərcüməçi: Obaçı

Davamı: https://klv.az/2024/06/19/edmund-husserl-kartezian-dusunceleri-10-15/

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Müəllif hüquqları qorunur. Materialdan istifadə zamanı istinad etmək vacibdir.

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Next Post

Edmund Husserl. Kartezian düşüncələri

Əvvəli: https://klv.az/2024/06/12/edmund-husserl-kartezian-dusunceleri-10-14/  (davamı) Düşüncə V. TRANSSENDENTAL VARLIQ SFERASININ AÇILMASI MONADOLOJİ İNTERSUBYEKTİVLİK KİMİ § 56. İntermonadik cəmiyyətin daha yüksək səviyyəli quruluşu Beləliklə, yuxarıda mənimlə, mənim üçün olan ilkinqaydalı monadalarla, məndə “başqası” kimi və bununla yanaşı özü üçün mövcud olan kimi, mənə isə yalnız apprezentasiya sayəsində mümkün olan kimi konstruksiyalaşan monadalar arasında qurulan […]